Over het portret
Docent fotografie Guus Rijven nam in 2012 na jaren docentschap afscheid van de Koninklijke Academie van Beeldende kunsten in Den Haag. Een gezelschap collegea had het plan opgevat om in overleg met Guus een tentoonstelling te organiseren met werk van oud-studenten die door hem naar het naar het eindexamen waren begeleid.
De uitnodiging waarin werd verzocht werk op te hangen ging vergezeld van de vraag “Met welk beeld ontsnapte je aan de academie?”.
Hier mijn antwoord.
Ik vind het een knap lastige vraag, met welk beeld ik aan de opleiding 'ontsnapte', ik 'zelfstandig' en 'vrij' werd. Is een mens dat ooit? Vrij?
Vrij in zijn twijfel ja.
Wat werk betreft was het overigens met meer dan een enkel beeld, het loszingen, dat ‘ontsnappen’ aan de vermeende greep van de Academie. Dus een moeilijke keuze. Maar leven is keuzes maken. Vandaar mijn keuze voor portretten: ik had nooit gedacht dat ik daar goed in zou worden.
Iemand zei mij ooit: 'We geven jou echt geen portretopdrachten meer'. Dat is al een tijd geleden.
Dus bij deze een portret van Ivo Opstelten, destijds burgemeester van Rotterdam, op de parkeerplaats van de Erasmus Universiteit, gemaakt in 2004. Op een ietwat ongemakkelijke manier intiem, zoals een goed gesprek met een vriend kan verlopen; je kent elkaars zwakheden. Soms moet je laveren tussen een kritische blik en een genegenvolle toenadering. Genoeg ruimte overlaten voor onzekerheid zonder al teveel ongemak voor beiden. De geportretteerde is zich bewust van zijn houding, de fotograaf is zich bewust van zijn functie als ‘jager’. Zijn doel is krachtig, sprekend beeld dat aanspoort tot invoelend zijn. Het gaat daarbij niet uitsluitend om de mens achter de persoon maar om de mens als soort.
‘Photography is een act of agression..’ om Susan Sontag te parafraseren. Ik wil het tegendeel beweren: fotografie als een manier om iedereen als gelijkwaardig tegemoet te treden. Te kunnen zien. Zonder onderscheid te maken tussen status, professie, afkomst of ‘kleur’.
Fotografie beschikt mijns inziens over de capaciteit mensen kleur te geven. Ik begrijp dan ook veelal niets van de keuze voor zwart/wit bij een portret.
"Onbeoordeelbaar!' was de uitroep van Guus over fotografie-portretten of portretfotografie in het eindexamenjaar. Ik gaf hem toen gelijk. Een portret is altijd goed, of nooit, waar beoordeel je dat op? Dacht ook ik toen.
Maar niets is minder waar: portretten kunnen verdomd goed zijn. (Een geval van indoctrinatie, als je het mij nu vraagt ;~)
Laat mijn ‘tweede’ keuze dan eveneens een portret zijn.
Uit een serie die ik maakte tijdens het International Film Festival Rotterdam in 2012.
“Een portret toont iemands karakter”, is een veelgehoorde uitspraak. "Onmogelijk", dacht ik altijd. Maar afgelopen winter bleek voor mij toch het tegendeel waar te zijn. Voor mij stond een persoonlijkheid met wie ik sta oog in oog stond. Het is de interactie tussen die persoonlijkheid en die van mij die ik vastleg. Daar manifesteert zich wel degelijk karakter. Het laat ook de ontwikkeling zien van mijn ‘karakter’, en wel in de verschuiving van een meer documentaire benadering van portretteren naar een onomwonden ontmoeting van veelal slechts een paar minuten.
"If the secret to great portraits is capturing the essence of each person, Maaskant seems to have the magic formula tucked away in his camera."
Blogde iemand op het Blurb-blog naar aanleiding van een Blurb-boekje dat ik maakte met daarin een selectie van deze portretten. Als dat zo zou zijn, zou ik mijn camera misschien het best per opbod op Ebay verkopen.
“Ge ziet het of ge ziet het niet".
Zei Panamerenko ooit in een interview in de VPRO Gids.
Dat vind ik wel een mooie afsluiter voor bij een afscheid.
Ivo Opstelten
Erasmus Universiteit Rotterdam, 2004
Valerie Massadian - regiseur/fotograafRotterdam, 2012Deze tekst werd naast het opgehangen werk gepresenteerd op de KABK. Voor deze website heb ik hem wat aangepast.
NB: Uit het boekje waar de foto van Valerie Massadian in was opgenomen en dat ik voor de gelegenheid tegen de muur had geniet bleken nadien twee pagina’s door iemand ontvreemd. Ik ben altijd zeer benieuwd naar wie dat doet en wat er dan met die foto’s gebeurd.
Tijdens een tentoonstelling in het PostCS gebouw in Amsterdam, een tijdelijk onderkomen voor W139, is ook weleens een foto van een geit op A0 formaat gestolen. Daarbij vraag ik mij ook nog steeds af of en hoe lang die ergens bij iemand op zijn kamer heeft gehangen.